• Home
  • PDF Notes
  • Videos
  • रीतिकाल
  • आधुनिक काल
  • साहित्य ट्रिक्स
  • आर्टिकल

हिंदी साहित्य चैनल

  • Skip to primary navigation
  • Skip to main content
  • Skip to primary sidebar
  • Skip to footer
  • Home
  • PDF NOTES
  • VIDEOS
  • कहानियाँ
  • व्याकरण
  • रीतिकाल
  • हिंदी लेखक
  • कविताएँ
  • Web Stories

Shabd Shuddhi ||शब्द शुद्धि || hindi vyakaran

Author: केवल कृष्ण घोड़ेला | On:14th Apr, 2022| Comments: 6

Tweet
Share2
Pin
Share
2 Shares

आज की पोस्ट में हम हिंदी व्याकरण  के अंतर्गत शब्द शुद्धि(shabd shuddhi) के नियम और महत्त्वपूर्ण  प्रश्न पढेंगे  ,जो अलग अलग नियमों के अनुसार होंगे ,आप अच्छे से इन नियमों को तैयार करें |

हिंदी व्याकरण के महत्वपूर्ण टॉपिक : 

स्वर व्यंजन , शब्द भेद,  उपसर्ग  ,कारक , क्रिया, वाच्य , समास ,मुहावरे , विराम चिन्ह |

शब्द शुद्धि(shabd shuddhi)

Table of Contents

  • शब्द शुद्धि(shabd shuddhi)
  • 1. मात्रा प्रयोग –
    • स्वर का आगम –
    • 4. वर्ण व्यतिक्रम (क्रम भंग) –
    • शब्द शुद्धि के महत्त्वपूर्ण  प्रश्न –

भाषा विचारों की अभिव्यक्ति का सशक्त माध्यम है और शब्द भाषा की सबसे छोटी सार्थक इकाई है। भाषा के माध्यम से ही मानव मौखिक एवं लिखित रूपों में अपने विचारों को अभिव्यक्त करता है। इस वैचारिक अभिव्यक्ति के लिए शब्दों का शुद्ध प्रयोग आवश्यक है। अन्यथा अर्थ का अनर्थ होने में भी देर नहीं लगती। कई बार क्षेत्रीयता, उच्चारण भेद और व्याकरणिक ज्ञान के अभाव के कारण वर्तनी संबंधी अशुद्धियाँ हो जाती हैं।

वर्तनी संबंधी अशुद्धियों के कई कारण हो सकते हैं जिसमें से कुछ प्रमुख निम्नलिखित है –

1. मात्रा प्रयोग –

हिन्दी के कई शब्द ऐसे हैं जिनको लिखते समय मात्रा के प्रयोग विषयक संशय उत्पन्न हो जाता है। ऐसे शब्दों का ठीक से उच्चारण करने पर उचित मात्रा प्रयोग किया जाना संभव होता है।

जैसे –

अशुद्धशुद्ध
अतिथी अतिथि
इंदोरइंदौर
उर्जा ऊर्जा
ऊषाउषा
करूणाकरुणा
क्योंकी क्योंकि
गितांजलीगीताजंलि
तियालीस तैंतालिस
त्रिपुरारीत्रिपुरारि
दवाईयाँ दवाइयाँ
दीयासलाइ दियासलाई
निरिक्षणनिरीक्षण
नुपुरनूपुर
प्रतीलीपि प्रतिलिपि
आहुती आहूति
ईकाईइकाई
उहापोह ऊहापोह
एरावत ऐरावत
केकयी कैकेयी
क्षिती क्षिति
गोतमगौतम
तिथी तिथि
तिलांजलीतिलांजलि
त्यौंहार त्योहार
दिवारात्रि दिवारात्र
निरव नीरव
नीती निति
प्रतिनीधी प्रतिनिधि
पत्निपत्नी
पङौसी पङोसी
परिक्षित परीक्षित
पुज्य पूज्य
पुरूस्कारपुरस्कार
बिमार बीमार
मिट्टि मिट्टी
मुल्यमूल्य
मूमर्षमुमूर्ष
युयूत्सायुयुत्सा
रुपरूप
रूपया रुपया
श्रीमतिश्रीमती
परिक्षा परीक्षा
पितांबर पीताबंर
पूज्यनीयपूजनीय
बधाईयाँबधाइयाँ
मारूति 
मारुति
मिलित
मीलित
मूर्तीमूर्ति
मेथलीशरणमैथिलीशरण
रचियता रचयिता
रात्री रात्रि
शारिरीक
शारीरिक
हरितिमा 
हरीतिमा

2. आगम –

शब्दों के प्रयोग में अज्ञानवश या भूलवश जब अनावश्यक वर्णों का प्रयोग किया जाए तो उसे आगम कहते हैं। आगम स्वर व व्यंजन दोनों का हो सकता है। अतिरिक्त रूप से प्रयुक्त इन वर्णों को हटाकर शब्दों का शुद्ध प्रयोग किया जा सकता है।

स्वर का आगम –

जैसे –

अशुद्धशुद्ध
अत्याधिक अत्यधिक
अहोरात्रि अहोरात्र
पहिलापहला
प्रदर्शिनी प्रदर्शनी
द्वारिका द्वारका
अहिल्या अहल्या
आधीन अधीन
तदानुकूलतदनुकूल
वापिसवापस

व्यंजन का आगम –

जैसे –

अशुद्धशुद्ध
अंतर्ध्यानअंतर्धान
चिक्कीर्षाचिकीर्षा
मानवीयकरणमानवीकरण
सदृश्यसदृश
सौजन्यतासौजन्य
कृत्यकृत्य कृतकृत्य
षष्ठम् षष्ठ
समुन्द्र समुद्र

3. लोप –

शब्दों के प्रयोग में जब किसी आवश्यक वर्ण (स्वर या व्यंजन) का प्रयोग होने से रह जाए तो वह लोप कहलाता है। इस आधार पर भी शब्दों के सही प्रयोग करने हेतु आवश्यक स्वर या व्यंजन जोङकर त्रुटि रहित प्रयोग किया जा सकता है।

स्वर का लोप –

जैसे –

अशुद्धशुद्ध
अगामीआगामी
उज्यनी उज्जयिनी
जमाता जामाता
मोक्षदायनी मोक्षदायिनी
स्वस्थ्यस्वास्थ्य
आजीवका आजीविका
कालंदिकालिंदी
वयाकरणवैयाकरण

व्यंजन का लोप –

जैसे –

अशुद्धशुद्ध
अनुछेदअनुच्छेद
गणमान्यगण्यमान्य
जोत्सना ज्योत्स्ना
प्रतिछाया प्रतिच्छाया
मत्सेंद्रमत्स्येंद्र
मिष्ठान मिष्टान्न
व्यंग व्यंग्य
स्वालंबनस्वावलंबन
उपलक्ष उपलक्ष्य
छत्रछाया छत्रच्छाया
धातव्यध्यातव्य
प्रतिद्वंदप्रतिद्वंद्व
महात्म माहात्म्य
याज्ञवल्कयाज्ञवल्क्य
सामर्थसामर्थ्य

Shabd Shuddhi

4. वर्ण व्यतिक्रम (क्रम भंग) –

शब्दों में प्रयुक्त वर्णों को उनके क्रम से प्रयुक्त न कर शब्द में उसके नियत स्थान की अपेक्षा किसी अन्य क्रम पर प्रयुक्त् करना वर्ण व्यतिक्रम कहलाता है।

जैसे –

अशुद्धशुद्ध
अथितिअतिथि
आवाहन आह्वान
चिन्ह चिह्न
पूर्वान्ह पूर्वाह्न
ब्रम्हाब्रह्म
विव्हलविह्वल
अपरान्ह अपराह्न
आल्हाद आह्लाद
जिव्हा जिह्वा
प्रल्हादप्रह्लाद
मध्यान्ह मध्याह्न

5. वर्ण परिवर्तन –

कई बार वर्ण प्रयुक्त करते समय असावधानीवश किसी वर्ण विशेष के स्थान पर किसी दूसरे वर्ण का प्रयोग हो जाता है। यह प्रयोग वर्तनी की अशुद्धि को दर्शाता है। अतः इस प्रकार के प्रयोग में सावधानी रखनी चाहिए।

जैसे –

अशुद्धशुद्ध
अधिशाषी अधिशासी
आंसिकआंशिक
कनिष्ट कनिष्ठ
छीद्रान्वेशीछिद्रान्वेषी
निशंग निषंग (तरकश)
पुरुस्कारपुरस्कार
यथेष्टयथेष्ठ
वरिष्ट वरिष्ठ
श्रापशाप
सगठनसंगठन
संतुष्ठसंतुष्ट
खंबाखंभा
जुखामजुकाम
नृसंश
नृशंस
प्रसासनप्रशासन
रामायनरामायण
विंधाचलविंध्याचल
सीधा-साधासीधा-सादा
संघठनसंघटन
सुस्रुषासुश्रुषा

6. संयुक्ताक्षरों व व्यंजन द्वित्व का अशुद्ध प्रयोग –

दो व्यंजनों के बीच स्वर का अभाव संयुक्ताक्षर बनाता है वहीं दो समान व्यंजनों में से कोई एक जब स्वर रहित हो व तुरंत एक-दूसरे के बाद आए तो ऐसा प्रयोग द्वित्व कहलाता है। शुद्ध लेखन के लिए इन संयुक्त एवं द्वित्व वर्णों के प्रयोग में भी सावधानी रखनी चाहिए।

जैसे –

अशुद्धशुद्ध
अद्वितिय अद्वितीय
उतीर्णउत्तीर्ण
उल्लेखितउल्लिखित
न्यौछावर
न्योछावर
बुद्धवार बुधवार
रक्खारखा
वृद्वि वृद्धि
संक्षिप्तिकरण संक्षिप्तीकरण
उतमउत्तम
उलंघन उल्लंघन
निमितनिमित्त
प्रज्जवलित प्रज्वलित
योधायोद्धा
विध्याचलविद्यालय
शुद्धिकरणशुद्धीकरण

7. पंचम वर्ण/अनुस्वार/अनुनासिकता (चंद बिंदु) का प्रयोग –

कई बार शब्दों में अनुस्वार या अनुनासिक चिह्न के प्रयोग की आवश्यकता होती है।
इनमें से अनुस्वार के स्थान पर अनुनासिक या अनुनासिक के स्थान पर अनुस्वार का प्रयोग त्रुटिपूर्ण होता है। अतः इनके प्रयोग में विशेष सावधानी की जरूरत होती है।

जैसे –

अशुद्धशुद्ध
अँकुर अंकुर
आंसू आँसू
कांचकाँच
गान्धीगाँधी
चांद चाँद
झांसी झाँसी
अँधाअंधा
ऊंचाऊँचा
कुआकुआँ
चन्चलचंचल
जगंनाथजगन्नाथ
झूँठझूठ
थूंकथूक
दिंगनागदिङ्नाग
वांगमयवाङ्मय
षन्मुखषण्मुख
सन्लापसंलाप
सम्हारसंहार
हंसनाहँसना
हंसियाहँसिया
दांतदाँत
पाचवांपाँचवाँ
षणमास षण्मास
सन्लग्नसंलग्न
सन्शयसंशय
हन्सहंस
हंसमुखहँसमुख

8. ’रेफ’ व ’र’ के अशुद्ध प्रयोग –

’र’ तथा रेफ के असावधानीपूर्वक प्रयोग से कई बार शब्दों में वर्तनी दोष आ जाता है। अतः शुद्ध वर्तनी प्रयोग का ध्यान रखते हुए इनके प्रयोग में सावधानी रखकर हम त्रुटिपूर्ण प्रयोग से बच सकते हैं।

जैसे –

अशुद्धशुद्ध
अथार्तअर्थात्
अनुगृहअनुग्रह
आर्शिवाद आशीर्वाद
चर्मोत्कर्षचरमोत्कर्ष
दुगर्तिदुर्गति
सर्मथसमर्थ
पुर्नजन्मपुनर्जन्म
ब्रहस्पतिबृहस्पति
मुध्दनर्यमूर्द्धन्य
विगृह विग्रह
शृ्रंगारशृंगार
सृष्टास्रष्टा
स्त्रोतस्रोत
अहरनिस
अहर्निश
अनुग्रहित अनुगृहीत
क्रशांगीकृशांगी
तीथंर्करतीर्थंकर
दशर्न
दर्शन
नमर्दा नर्मदा
प्रर्यपणप्रत्यर्पण
मरयादामर्यादा
मुर्हुतमुहूर्त
व्रद्धीकरणवृद्धीकरण
संग्रहितसंगृहीत
स्त्रोत्र स्तोत्र
स्रष्टिसृष्टि

9. संधि –

संधि के नियमों की जानकारी के अभाव में भी शब्दों में त्रुटि होने की पूरी संभावना रहती है। अतः वे शब्द जो संधि शब्द बन रहे हों उनके प्रयोग में संधि के नियमों के सावधानीपूर्वक प्रयोग से हम शब्दों का शुद्ध प्रयोग कर सकते हैं।

जैसे –

अशुद्धशुद्ध
अत्याधिकअत्यधिक
अंताक्षरीअंत्याक्षरी
अभ्यांतरअभ्यंतर
अभ्यारण्यअभयारण्य
अन्वितीअन्विति
उपरोक्तउपर्युक्त
कविंद्रकवींद्र
उज्वलउज्ज्वल
पुनरावलोकनपुनरवलोकन
पुनरोत्थानपुनरुत्थान
तत्त्वाधान तत्त्वावधान
भाष्करभास्कर
रविंद्र रवींद्र
षट्यंत्रषड्यंत्र
सम्यकज्ञानसम्यग्ज्ञान
उचछवासउच्छ्वास
गत्यावरोधगत्यवरोध
पुनरोक्तिपुनरुक्ति
दुरावस्था दुरवस्था
भगवतगीताभगवद्गीता
मेघाछन्नमेघाच्छन्न
लघुत्तर लघूत्तर
संसदसदस्यसंसत्सदस्य
सरवरसरोवर

10. समास –

शब्दों के शुद्ध प्रयोग हेतु समास के नियमों का भी ज्ञान होना आवश्यक है। भाषा व्यवहार में आने वाले सामासिक पदों के प्रयोग में समास के नियमों का ध्यान रख कर हम त्रुटियों से बच सकते हैं।

जैसे –

अशुद्धशुद्ध
अष्टवक्रअष्टावक्र
एकलोता इकलौता
निरपराधीनिरपराध
सशंकितसशंक
यौवनावस्थायुवावस्था
अहोरात्रिअहोरात्र
दिवारात्रिदिवारात्र
सकुशलतापूर्वक सकुशल/कुशलतापूर्वक
योगीवर
योगिवर

11. उपसर्ग –

उपसर्ग के प्रयोग से बने शब्दों में उचित उपसर्ग की पहचान कर लेखन या वाचन करने से शब्दों का शुद्ध प्रयोग संभव हो सकता है।

जैसे –

अशुद्धशुद्ध
अनाधिकारअनधिकार
निरावलंबनिरवलंब
निराभिमान निरभिमान
निसंकोच निस्संकोच
बईमान
बेईमान
सशंकितसशंक/शंकित
तदोपरांततदुपरांत
निशुल्कनिःशुल्क
निरालंकृत निरलंकृत
बेफिजूलफिजूल/फ़जूल
सदृश्यसादृश्य/सदृश
सानंदपूर्वकसानंद/आनंदपूर्वक

12. प्रत्यय –

प्रत्यय के नियमों की जानकारी के अभाव के कारण भी शब्दों में त्रुटि होने की पूरी संभावना रहती है। अतः प्रत्यय के सही व सावधानीपूर्वक प्रयोग से लेखन में होने वाली अशुद्धि से बच सकते हैं।

जैसे –

अशुद्धशुद्ध
अनुपातिकआनुपातिक
उपनिवेशिकऔपनिवेशिक
उद्योगीकरण औद्योगिकीकरण
एतिहासीकऐतिहासिक
ऐशवर्यऐश्वर्य
ओदार्यऔदार्य
कार्पण्यताकृपणता/कार्पण्य
क्रोधित क्रुद्ध
ग्रसित ग्रस्त
तत्कालिक तात्कालिक
दैन्यतादैन्य
प्रफुल्लितप्रफुल्ल
प्रामाणिकरणप्रमाणीकरण
प्रोद्योगिकीप्रौद्योगिकी
वाल्मिकी वाल्मीकि
ओद्योगिक औद्योगिक
औदार्यता उदारता
कोंतेयकौंतेय
गोरवतागुरुता
चातुर्यताचातुर्य/चतुरता
दारिद्रयतादरिद्रता/दारिद्रय
धैर्यता 
धीरता/धैर्य
प्रमाणिकप्रामाणिक
प्रागेतिहासीकप्रागैतिहासिक
भाग्यमानभाग्यवान
व्यवहारीकव्यावहारिक

13. लिंग –

हिन्दी में स्त्री लिंग व पुल्ंिलग शब्दों के प्रयोग के विशिष्ट नियम हैं जो हम लिंग वाले अध्याय में विस्तृत रूप से पढ़ चुके हैं। लिंग परिवर्तन व पहचान के नियमों का सही प्रयोग हम अशुद्धियों से बच सकते है।

जैसे –

अशुद्धशुद्ध
अनाथिनीअनाथ
गुणवानीगुणवती
चूहीचुहिया
ठाकुरनीठकुराइन
दुल्हा
दुल्हिन
पिशाचिनीपिशाची
विद्वानी विदुषी
सुनारीसुनारिन
कवित्रीकवयित्री
चमारी चमारिन
जेठीजेठानी
दातीदात्री
नेती नेत्री
भुजंगीभुजंगिनी
श्रीमति श्रीमती

14. वचन –

हिन्दी में वचन दो प्रकार के होते हैं- एकवचन और बहुवचन। इनके प्रयोग व पहचान की विस्तृत चर्चा वचन वाले अध्याय में हो चुकी है। इनका ठीक तरीके से पालन हमें शुद्ध लेखन में मदद करता है।

जैसे –

अशुद्धशुद्ध
अनेकोंअनेक
इकाईयाँ इकाइयाँ
हिन्दुवों हिन्दुओं
विद्यार्थीगण विद्यार्थिगण
आसुएंआँसू
गोवें गौएँ
दवाईयाँदवाइयाँ

शब्द शुद्धि के महत्त्वपूर्ण  प्रश्न –

1. शुद्ध शब्द है-
(अ) सिंगार (ब) शृंगार
(स) शृंगार (द) श्रंगार
सही उत्तर-(ब)

2. किस क्रमांक का शब्द शुद्ध है-
(अ) सुशोभित (ब) सुशौभीत
(स) शुसोभित (द) सूशोभित
सही उत्तर-(अ)

3. निम्नलिखित में से सही वर्तनी वाला शब्द है-
(अ) शश्रुसा (ब) शुश्रुषा
(स) शुश्रूषा (द) शुश्रुशा
सही उत्तर-(स)

4. किस क्रमांक का शब्द शुद्ध है-
(अ) प्रसंशा (ब) प्रसंषा
(स) प्रशंसा (द) प्रसंसा
सही उत्तर-(स)

5. सही वर्तनी वाला शब्द है-
(अ) आध्यात्मिक (ब) अध्यात्मिक
(स) आध्यत्मिक (द) आध्यत्मीक
सही उत्तर-(अ)

6. निम्नलिखित में से कौन-सा शब्द शुद्ध है-
(अ) एतिहासिक (ब) इतिहासिक
(स) इतिहासीक (द) ऐतिहासिक
सही उत्तर-(द)

7. सही वर्तनी वाला शब्द है-
(अ) महात्मय (ब) महात्यम
(स) माहात्म्य (द) माहात्मय
सही उत्तर-(स)

8. निम्नलिखित में से कौन-सा शब्द शुद्ध है-
(अ) भोगोलिक (ब) भोगोलीक
(स) भौगोलिक (द) भूगोलिक
सही उत्तर-(स)

9. इनमें से एक शब्द शुद्ध है – सही वर्तनी वाला शब्द है?
(अ) प्रियेदर्शिनी (ब) प्रियदर्शीनी
(स) प्रियदर्शिनी (द) प्रियदर्शिनि
सही उत्तर-(स)

10. किस क्रम में अशुद्ध वर्तनी है?
(अ) राजनीतिक (ब) युधिष्ठिर
(स) मध्याह्न (द) मरीचा
सही उत्तर-(अ)

11. सही वर्तनी वाला शब्द है-
(अ) यानि (ब) अनाधिकार
(स) परतिज्ञा (द) आशीर्वाद
सही उत्तर-(द)

12. किस क्रम में अशुद्ध वर्तनी है?
(अ) इन्द्रा (ब) उद्योग
(स) अधीन (द) क्षिति
सही उत्तर-(अ)

13. सही वर्तनी वाला शब्द है-
(अ) उच्श्रृल (ब) उच्श्रृखल
(स) उच्छदृखल (द) उच्छृंखल
सही उत्तर-(अ)

14. किस क्रम में शुद्ध वर्तनी है?
(अ) वैयक्तिक (ब) वैयक्तीक
(स) वैयक्ती (द) व्यक्ती
सही उत्तर-(अ)

15. सही वर्तनी वाला शब्द है-
(अ) सदृश्य (ब) सदृश
(स) सदृष्य (द) सदश
सही उत्तर-(ब)

16. किस क्रमांक में शुद्ध शब्द है?
(अ) आध्यन (ब) अध्ययन
(स) अध्यन (द) अद्धयन
सही उत्तर-(ब)

17. सही वर्तनी है।
(अ) विघा निवास मिस्र (ब) विदृया निवास मिस्र
(स) विध्या निवास मिश्र (द) विद्या निवास मिश्र
सही उत्तर-(द)

18. निम्नलिखित में से कौन-सा शब्द शुद्ध है?
(अ) अधिशासी (ब) अधिशाषी
(स) अधिसाशी (द) अधिषाशी
सही उत्तर-(अ)

19. इनमें  सही शब्द है-
(अ) जलुस (ब) आप्लावित
(स) पारितोषक (द) अतिश्योति
सही उत्तर-(ब)

20. सही शब्द है-
(अ) पुनरोक्ति (ब) पुनरुक्ति
(स) पुनरोक्त (द) पुनरुक्ति
सही उत्तर-(द)

21. सही वर्तनी वाला शब्द है-
(अ) नृत्यंगना (ब) पूज्यनीय
(स) केन्द्रीकरण (द) शुभेच्छु
सही उत्तर-(स)

22. सही वर्तनी शब्द है-
(अ) शुद्धिकरण (ब) शुद्धीकरण
(स) सुद्धीकरण (द) सुद्वकरण
सही उत्तर-(ब)

23. सही वर्तनी वाला शब्द है-
(अ) अनर्तद्वन्द्व (ब) अंर्तदेशीय
(स) अन्तर्राष्ट्रिय (द) अन्तर्भाव
सही उत्तर-(द)

24. सही वर्तनी वाला शब्द है-
(अ) छत्रच्छाया (ब) छत्रछाया
(स) छन्न्छाया (द) छात्रछाया
सही उत्तर-(अ)

25. सही वर्तनी शब्द है-
(अ) श्रेयर (ब) ब्रम्हा
(स) स्वातन्त्र्य (द) आल्हादित
सही उत्तर-(स)

26. शुद्ध वर्तनी वाला शब्द है-
(अ) प्रज्जवलित (ब) प्रज्वलित
(स) प्रज्वलीत (द) प्राजवलित
सही उत्तर-(ब)

27. सही वर्तनी शब्द है-
(अ) इन्होंने (ब) तुम्हें
(स) इन्हीं (द) जिन्हें
सही उत्तर-(द)

28. शुद्ध वर्तनी वाला शब्द है?
(अ) शूपर्णखा (ब) सूपर्णखा
(स) सुर्पणखा (द)शूर्पणखा
सही उत्तर-(द)

29. अशुद्ध शब्द छाँटिए।
(अ) वाङ्मय (ब) उन्नीसवीं
(स) ज्योतसना (द) पाँचवाँ
सही उत्तर-(स)

30. शुद्ध वर्तनी वाला शब्द है-
(अ) दवाइयाँ (ब) गुरू
(स) नीती (द) मंयक
सही उत्तर-(अ)

31. सही वर्तनी वाला शब्द है-
(अ) व्यवसायिक (ब) तत्वाघात
(स) प्रागैतिहासिक (द) नीरोध
सही उत्तर-(स)

32. शुद्ध वर्तनी वाला शब्द है-
(अ) कर्तव्य (ब) कर्तव्य
(स) द्वारिका (द) उर्मि
सही उत्तर-(अ)

33. सही वर्तनी वाला शब्द है-
(अ) इर्षा (ब) ईर्ष्या
(स) इर्सा (द) इर्ष्या
सही उत्तर-(ब)

34. किस क्रमांक में सभी शब्द शुद्ध है-
(अ) जिजीविषा, चतुश्श्लोकी, वर-वधू, प्रौढ़
(ब) पुष्टीकरण, मिष्ठान्न, शरदोत्सव, निर्दयी
(स) अतिश्योति, व्यस्क, सशंकित, उज्जवल
(द) दाम्पत्य, मानवीयरण, सोजन्यता, सौदर्य
सही उत्तर-(अ)

35. सही वर्तनी वाला शब्द है-
(अ) इच्छुक (ब) इश्रकु
(स) इच्छुक् (द) इच्छिक
सही उत्तर-(अ)

36. किस क्रमांक में सभी अशुद्ध शब्द है-
(अ) अन्तर्साक्ष्य, दृष्टव्य, षष्ठम, अन्तध्र्यान
(ब) पैत्रिक, सुश्रूषा, मंत्रिमण्डल, अन्तरराष्ट्रीय
(स) लब्ध प्रतिष्ठित, सन्यासी, लघूत्तर, दुरावस्था
(द) श्रृंगार, अधोपतन, पुनरवलोन, आर्शीवाद
सही उत्तर-(अ)

37. सही वर्तनी वाला शब्द है-
(अ) महत्वता (ब) स्वास्थ्य
(स) समाजिक (द) श्रेष्ठ
सही उत्तर-(द)

38. शब्द के सही रूप चयन कीजिए-
(अ) त्रिष्णा (ब) तिरिष्णा
(स) तृशण (द) तृष्णा
सही उत्तर-(द)

39. सही वर्तनी वाला शब्द है-
(अ) मृत्युंजय (ब) म्रित्यन्जय
(स) मृत्युंजय (द) मृत्युन्जय
सही उत्तर-(स)

40. शुद्ध शब्द है-
(अ) उज्जवल (ब) उज्वल
(स) उजवल (द) उज्ज्वल
सही उत्तर-(द)

41. सही वर्तनी वाला शब्द है-
(अ) निर्देशन (ब) निदर्शन
(स) र्निदशन (द) निदशर्न
सही उत्तर-(ब)

42. शुद्ध शब्द है-
(अ) अनाधिकार (ब) विछिन्न
(स) आर्शीवाद (द) कार्यक्रम
सही उत्तर-(द)

43. सही वर्तनी वाला शब्द है-
(अ) अस्प्रस्यता (ब) अस्पृश्यता
(स) अस्प्रश्यता (द) अस्पृष्यता
सही उत्तर-(ब)

44. अशुद्ध वर्तनी है?
(अ) पुनरवलोकन (ब) सौन्दर्य
(स) पुनरागमन (द) अभ्यारण्य
सही उत्तर-(द)

45. सही वर्तनी वाला शब्द है-
(अ) क्यारी (ब) कीयारि
(स) कियारी (द) कियारि
सही उत्तर-(अ)

46. वर्तनी की दृष्टि से शुद्ध शब्द है-
(अ) पुरुस्कार (ब) कृतकृत्य
(स) ओदार्य (द) आधीन
सही उत्तर-(ब)

47. सही वर्तनी वाला शब्द है-
(अ) प्रतिष्टा (ब) प्रतिष्ठा
(स) परतिष्ठा (द) परतीष्ठा
सही उत्तर-(ब)

48. इन शब्दों में वर्तनी की अशुद्धि का उदाहरण है-
(अ) आंकाक्षा (ब) वाल्मीकि
(स) कुमुदनी (द) बिद्रूप
सही उत्तर-(स)

49. सही वर्तनी वाला शब्द है-
(अ) उतसव (ब) उत्सव
(स) उस्तव (द) उस्त्व
सही उत्तर-(ब)

50. निम्नलिखित विकल्पों में से सही वर्तनी वाले शब्द का चयन कीजिये-
(अ) पूज्यनीय (ब) पुजनीय
(स) पूजनीय (द) पूज्यनिय
सही उत्तर-(स)

51. सही वर्तनी है-
(अ) सताब्दी (ब) सताब्दि
(स) शताब्दि (द) शताब्दी
सही उत्तर-(द)

52. शुद्ध शब्द है-
(अ) तकनिकी (ब) तक्नीकी
(स) तकनीकी (द) तक्निकी
सही उत्तर-(स)

53. सही शब्द है-
(अ) त्रिदोश (ब) तिरदोष
(स) त्रिदोष (द) तृदोष
सही उत्तर-(स)

54. शुद्ध शब्द है-
(अ) सुसील (ब) शुशील
(स) सुषील (द) सुशील
सही उत्तर-(द)

55. शुद्ध वर्तनी चुनें-
(अ) क्रपा (ब) कर्पा
(स) क्रिया (द) कृपा
सही उत्तर-(द)

56. शुद्ध शब्द है-
(अ) समति (ब) समीति
(स) समीति (द) समिति
सही उत्तर-(द)

57. सही शब्द हैं –
(अ) व्रतन (ब) वरतन
(स) बर्तन (द) बरतन
सही उत्तर-(स)

58. शुद्ध शब्द है-
(अ) अनुशहरण (ब) अनोसरण
(स) अनुसरन (द) अनुसरण
सही उत्तर-(द)

59. सही वर्तनी शब्द है-
(अ) दुअन्द (ब) द्वन्द
(स) द्वन्द्व (द) द्वंद
सही उत्तर-(स)

60. शुद्ध शब्द है-
(अ) उन्नती (ब) उनति
(स) उनती (द) उन्नति
सही उत्तर-(द)

61. सही शब्द है-
(अ) अन्वेषण (ब) अनवेषण
(स) अन्वेशण (द) अन्वेश्ण
सही उत्तर-(अ)

62. शुद्ध शब्द है-
(अ) अनयथा (ब) अंयथा
(स) अन्यथा (द) आन्यथा
सही उत्तर-(स)

63. सही वर्तनी वाला शब्द है-
(अ) कुमुदनी (ब) कुमुदुनी
(स) कुमुदिनी (द) कुमदुनी
सही उत्तर-(स)

64. शुद्ध शब्द है-
(अ) दुन्दुभी (ब) दून्दुभि
(स) दुन्दूभी (द) दून्दुभि
सही उत्तर-(अ)

65. सही वर्तनी वाला शब्द है-
(अ) प्रतिवादी (ब) प्रतीवादि
(स) प्रतीवादी (द) प्रतिवादि
सही उत्तर-(अ)

66. शुद्ध शब्द है-
(अ) महामहिम (ब) माहामहीम
(स) महामहीम (द) माहामहीम
सही उत्तर-(अ)

67. सही वर्तनी है-
(अ) तरुण (ब) तरूण
(स) तरुन (द) तरून
सही उत्तर-(अ)

68. शुद्ध शब्द है-
(अ) अन्तदोदय (ब) अन्त्योदय
(स) अन्तयौदय (द) अन्तयुदय
सही उत्तर-(ब)

69. सही शब्द है-
(अ) उद्योगीकरण (ब) ओद्योगीकरण
(स) औद्योगिकरण (द) औद्योगीकरण
सही उत्तर-(द)

70. शुद्ध शब्द है-
(अ) आग्राह (ब) अग्राह
(स) आगृह (द) आग्रह
सही उत्तर-(द)

71. सही वर्तनी युक्त शब्द है-
(अ) जान्हवी (ब) जाहनवी
(स) जाह्नवी (द) जाहन्वी
सही उत्तर-(स)

72. शुद्ध शब्द है-
(अ) फूर्तीला (ब) फुर्तीला
(स) फूर्तिला (द) फुर्तिला
सही उत्तर-(ब)

73. सही शब्द वर्तनी को छाँटिए?
(अ) रसायनिक (ब) रासायनिक
(स) रासायनीक (द) रसयनीक
सही उत्तर-(ब)

74. शुद्ध शब्द है-
(अ) समभावना (ब) समभाव्ना
(स) सम्भावना (द) सम्भाव्ना
सही उत्तर-(स)

75. सही वर्तनी है-
(अ) छः (ब) छह
(स) छह् (द) छै
सही उत्तर-(ब)

76. शुद्ध शब्द है-
(अ) समाजक (ब) समाजिक
(स) सामजिक (द) सामाजिक
सही उत्तर-(द)

77. सही वर्तनी वाला शब्द है-
(अ) अधोपतन (ब) अधिःपतन
(स) अधःपतन (द) आधःपतन
सही उत्तर-(स)

78. शुद्ध शब्द है-
(अ) श्रष्टि (ब) श्रृष्टि
(स) सृष्टि (द) श्रष्टि
सही उत्तर-(स)

79. सही वर्तनी वाला शब्द है-
(अ) अपकर्ति (ब) अपकीर्ति
(स) अपकीर्ती (द) अपकिर्ति
सही उत्तर-(ब)

80. शुद्ध शब्द है-
(अ) अनुभव (ब) अनुभाव
(स) अनौभव (द) अनोभाव
सही उत्तर-(अ)

81. सही वर्तनी वाला शब्द है-
(अ) अष्ठ (ब) अश्ट
(स) अस्ट (द) अष्ट
सही उत्तर-(द)

82. शुद्ध शब्द है-
(अ) उतरदायित्व (ब) उत्तरदाइत्व
(स) उत्तरदायित्व (द) उत्तरदायित्तव
सही उत्तर-(स)

83. सही वर्तनी वाला शब्द है-
(अ) क्षेत्र (ब) छेत्र
(स) क्षत्र (द) श्वेत्र
सही उत्तर-(अ)

84. शुद्ध शब्द है-
(अ) अनोपयुक्त (ब) अनुप्युक्त
(स) अनौपयुक्त (द) अनुपयुक्त
सही उत्तर-(द)

85. शुद्ध शब्द है-
(अ) स्थायि (ब) स्थायी
(स) स्थाई (द) स्थाइ
सही उत्तर-(ब)

86. शुद्ध शब्द है-
(अ) सक्षम् (ब) शक्षम
(स) सक्षम (द) स्क्षम
सही उत्तर-(स)

87. शुद्ध वर्तनी वाला शब्द है-
(अ) उन्नती (ब) उनति
(स) उनती (द) उन्नति
सही उत्तर-(द)

88. शुद्ध शब्द है-
(अ) ऊदासीनता (ब) उदासीनता
(स) ऊदासिनता (द) उदासिनता
सही उत्तर-(ब)

89. शुद्ध वर्तनी शब्द है-
(अ) प्राक्कथन (ब) प्राकथन
(स) प्राक्थन (द) प्राकक्थन
सही उत्तर-(अ)

90. शुद्ध शब्द है-
(अ) परिणति (ब) परणति
(स) परणिति (द) परीणीत
सही उत्तर-(अ)

91. शुद्ध शब्द का चयन करें-
(अ) परिणति (ब) परणति
(स) परणिति (द) परीणीत
सही उत्तर-(अ)

92. शुद्ध शब्द है-
(अ) वार्षिकोउत्सव (ब) वार्षिकोत्सव
(स) वार्षीकोत्सव (द) वाषिकात्सव
सही उत्तर-(ब)

93. शुद्ध शब्द का चयन करें-
(अ) रीत्यानुसार (ब) रीत्यनुसार
(स) रित्यानूसार (द) रीत्यनूसार
सही उत्तर-(ब)

94. शुद्ध शब्द है-
(अ) आकसमिक (ब) आकस्मिक
(स) आकसिमिक (द) आकस्मक
सही उत्तर-(ब)

95. शुद्ध वर्तनी शब्द है-
(अ) अमावास्या (ब) अमावश्या
(स) अमावस्या (द) उमावस्या
सही उत्तर-(स)

96. शुद्ध शब्द है-
(अ) भागीरथि (ब) भगीरथी
(स) भागिरिथी (द) भागीरथी
सही उत्तर-(द)

97. शुद्ध वर्तनी शब्द है-
(अ) सन्यासी (ब) संनयासी
(स) सन्न्यासी (द) संन्यासि
सही उत्तर-(स)

98. शुद्ध शब्द है-
(अ) क्रीयशील (ब) क्रीयाशील
(स) कार्यशील (द) क्रयशील
सही उत्तर-(स)

99. सही वर्तनी वाला शब्द है-
(अ) युधिष्ठिर (ब) यूधिष्ठिर
(स) युधीष्ठिर (द) युधिष्ठीर
सही उत्तर-(अ)

100. शुद्ध शब्द है-
(अ) समलित (ब) सम्मिलित
(स) समिलीत (द) सम्मलित
सही उत्तर-(ब)

shabd-shuddhi

विराम चिन्ह क्या है ?

 

परीक्षा में आने वाले ही शब्द युग्म ही पढ़ें 

 

साहित्य के शानदार वीडियो यहाँ देखें 

आज का आर्टिकल Kvs exam,Reet Exam,Pgt exam,Tgt exam,Ctet Exam,Htet Exam ,Gset exam,class 10,class 12,b.a.exam,Patwari exam,Constable exam,SSc Exam,Bank Exam सभी एग्जाम के लिए उपयोगी है

Tweet
Share2
Pin
Share
2 Shares
Previous Post
Next Post

Reader Interactions

ये भी पढ़ें

  • My 11 Circle Download – Latest Version App, Apk , Login, Register

    My 11 Circle Download – Latest Version App, Apk , Login, Register

  • First Grade Hindi Solved Paper 2022 – Answer Key, Download PDF

    First Grade Hindi Solved Paper 2022 – Answer Key, Download PDF

  • Ballebaazi App Download – Latest Version Apk, Login, Register, Fantasy Game

    Ballebaazi App Download – Latest Version Apk, Login, Register, Fantasy Game

Comments

  1. kaapees kumar says

    13/11/2019 at 3:39 PM

    nice janjari dene ke liye

    Reply
  2. Dinesh Khoda says

    20/06/2020 at 5:39 AM

    Good sir

    Reply
    • Naveen kumar says

      14/07/2021 at 11:59 PM

      वैयवहारिक /व्यावहारिक /व्याकरणिक /वैयाकरणिक।
      इनमें से शुद्ध शब्द कौनसे हैं?

      Reply
      • केवल कृष्ण घोड़ेला says

        15/07/2021 at 7:30 AM

        व्यावहारिक,व्याकरणिक

        Reply
      • Gaurav Pandey says

        18/06/2022 at 10:49 PM

        वैयाकरणिक

        Reply
    • O.p. neemwal says

      08/02/2022 at 8:43 PM

      Very good

      Reply

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Primary Sidebar

Subscribe Us Now On Youtube

Search

सम्पूर्ण हिंदी साहित्य पीडीऍफ़ नोट्स और 5000 वस्तुनिष्ठ प्रश्न मात्र 100रु

सैकंड ग्रेड हिंदी कोर्स जॉइन करें

ट्विटर के नए सीईओ

टेलीग्राम चैनल जॉइन करें

Recent Posts

  • द्वन्द्व समास – परिभाषा, उदाहरण, पहचान || Dwand samas
  • द्विगु समास – परिभाषा, उदाहरण, पहचान || Dvigu Samas
  • NTA UGC NET Hindi Paper 2022 – Download | यूजीसी नेट हिंदी हल प्रश्न पत्र
  • My 11 Circle Download – Latest Version App, Apk , Login, Register
  • First Grade Hindi Solved Paper 2022 – Answer Key, Download PDF
  • Ballebaazi App Download – Latest Version Apk, Login, Register, Fantasy Game
  • कर्मधारय समास – परिभाषा, उदाहरण, पहचान || Karmadharaya Samas
  • Rush Apk Download – Latest Version App, Login, Register
  • AJIO App Download – Latest Version Apk, Login, Register
  • अव्ययीभाव समास – परिभाषा, भेद और उदाहरण || Avyayibhav Samas

Categories

  • All Hindi Sahitya Old Paper
  • App Review
  • General Knowledge
  • Hindi Literature Pdf
  • hindi sahitya question
  • Motivational Stories
  • NET/JRF टेस्ट सीरीज़ पेपर
  • NTA (UGC) NET hindi Study Material
  • Uncategorized
  • आधुनिक काल साहित्य
  • आलोचना
  • उपन्यास
  • कवि लेखक परिचय
  • कविता
  • कहानी लेखन
  • काव्यशास्त्र
  • कृष्णकाव्य धारा
  • छायावाद
  • दलित साहित्य
  • नाटक
  • प्रयोगवाद
  • मनोविज्ञान महत्वपूर्ण
  • रामकाव्य धारा
  • रीतिकाल
  • रीतिकाल प्रश्नोत्तर सीरीज़
  • विलोम शब्द
  • व्याकरण
  • शब्दशक्ति
  • संतकाव्य धारा
  • संधि
  • समास
  • साहित्य पुरस्कार
  • सुफीकाव्य धारा
  • हालावाद
  • हिंदी डायरी
  • हिंदी पाठ प्रश्नोत्तर
  • हिंदी साहित्य
  • हिंदी साहित्य क्विज प्रश्नोतर
  • हिंदी साहित्य ट्रिक्स
  • हिन्दी एकांकी
  • हिन्दी जीवनियाँ
  • हिन्दी निबन्ध
  • हिन्दी रिपोर्ताज
  • हिन्दी शिक्षण विधियाँ
  • हिन्दी साहित्य आदिकाल

हमारा यूट्यूब चैनल देखें

Best Article

  • बेहतरीन मोटिवेशनल सुविचार
  • बेहतरीन हिंदी कहानियाँ
  • हिंदी वर्णमाला
  • हिंदी वर्णमाला चित्र सहित
  • मैथिलीशरण गुप्त
  • सुमित्रानंदन पन्त
  • महादेवी वर्मा
  • हरिवंशराय बच्चन
  • कबीरदास
  • तुलसीदास

Popular Posts

Net Jrf Hindi december 2019 Modal Test Paper उत्तरमाला सहित
आचार्य रामचंद्र शुक्ल || जीवन परिचय || Hindi Sahitya
तुलसीदास का जीवन परिचय || Tulsidas ka jeevan parichay
रामधारी सिंह दिनकर – Ramdhari Singh Dinkar || हिन्दी साहित्य
Ugc Net hindi answer key june 2019 || हल प्रश्न पत्र जून 2019
Sumitranandan pant || सुमित्रानंदन पंत कृतित्व
Suryakant Tripathi Nirala || सूर्यकान्त त्रिपाठी निराला

Footer

हिंदी व्याकरण

 वर्ण विचार
 संज्ञा
 सर्वनाम
 क्रिया
 वाक्य
 पर्यायवाची
 समास
 प्रत्यय
 संधि
 विशेषण
 विलोम शब्द
 काल
 विराम चिह्न
 उपसर्ग
 अव्यय
 कारक
 वाच्य
 शुद्ध वर्तनी
 रस
 अलंकार
 मुहावरे लोकोक्ति

कवि लेखक परिचय

 जयशंकर प्रसाद
 कबीर
 तुलसीदास
 सुमित्रानंदन पंत
 रामधारी सिंह दिनकर
 बिहारी
 महादेवी वर्मा
 देव
 मीराबाई
 बोधा
 आलम कवि
 धर्मवीर भारती
मतिराम
 रमणिका गुप्ता
 रामवृक्ष बेनीपुरी
 विष्णु प्रभाकर
 मन्नू भंडारी
 गजानन माधव मुक्तिबोध
 सुभद्रा कुमारी चौहान
 राहुल सांकृत्यायन
 कुंवर नारायण

कविता

 पथिक
 छाया मत छूना
 मेघ आए
 चन्द्रगहना से लौटती बेर
 पूजन
 कैदी और कोकिला
 यह दंतुरित मुस्कान
 कविता के बहाने
 बात सीधी थी पर
 कैमरे में बन्द अपाहिज
 भारत माता
 संध्या के बाद
 कार्नेलिया का गीत
 देवसेना का गीत
 भिक्षुक
 आत्मकथ्य
 बादल को घिरते देखा है
 गीत-फरोश
Copyright ©2020 HindiSahity.Com Sitemap Privacy Policy Disclaimer Contact Us